ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ

Η γλώσσα είναι ένας πολύπλοκος και πολυσήμαντος κώδικας επικοινωνίας των ανθρώπων μεταξύ τους. Θεωρείται ότι με τη γλώσσα και μέσω της γλώσσας, διαμορφώνουμε σε μεγάλο βαθμό την ταυτότητά μας, τις αντιλήψεις μας για τις κοινωνικές διαδικασίες, τις αξίες και τις πεποιθήσεις μας, τη γνώση και τις ιδέες μας.
Τα παιδιά από τη στιγμή που θα έρθουν στον κόσμο αρχίζουν να κατακτούν τη γλώσσα που ομιλείται στο περιβάλλον όπου ζουν. Πολλές θεωρίες έχουν διατυπωθεί για τους παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της γλώσσας και όλες καταλήγουν στη διαπίστωση ότι αποφασιστικό ρόλο για αυτήν παίζει η εμπειρία και η άσκηση μέσα στη γλωσσική κοινότητα.

Η γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από το λόγο των ενηλίκων σε όλες του τις μορφές, όπως ομιλία, ανάγνωση ιστοριών, αφήγηση ιστοριών, περιγραφή προσωπικών βιωμάτων, επεξηγήσεις προφορικές, ερμηνείες που δίνονται σε ερωτήσεις των παιδιών κλπ. Η κατάκτηση της γλώσσας είτε πρόκειται για την προφορική είτε για τη γραπτή της μορφή, εξαρτάται από την επιθυμία και τις ευκαιρίες που έχει το κάθε άτομο για κοινωνική συμμετοχή και αλληλεπίδραση.

Κατά πρώτο λόγο οι γονείς είναι εκείνοι που θα βοηθήσουν τα παιδιά τους μέσα από πλούσιες εμπειρίες, όχι μόνο να κατακτήσουν τη γλώσσα, αλλά επί πλέον να την καλλιεργήσουν και να την ενισχύσουν. Οι γονείς είναι κατά κύριο λόγο εκείνοι,  που πέρα από την καλλιέργεια του προφορικού λόγου των παιδιών τους, θα υποστηρίξουν επίσης κάθε πειραματισμό και προσπάθειά τους για γραφή και ανάγνωση. Οι ευκαιρίες και οι εμπειρίες που προσφέρουν οι γονείς στα παιδιά τους, έχουν κάθε φορά να κάνουν με το μορφωτικό κυρίως επίπεδό τους. Έτσι οι μορφωτικές, γνωστικές εμπειρίες που προσφέρουν οι γονείς ενός ανώτερου μορφωτικού – οικονομικού επιπέδου στα παιδιά τους, είναι πλουσιότερες σε σχέση με αυτές που προσφέρουν οι γονείς ενός χαμηλού μορφωτικού – οικονομικού επιπέδου. Το έργο της οικογένειας, όσον αφορά την κατάκτηση και ανάπτυξη της γλώσσας, καθώς και τις τυχόν αδυναμίες της στη μετάδοση μορφωτικών εμπειριών στο παιδί, έρχεται να συμπληρώσει το σχολείο.

Το νηπιαγωγείο μέσα από τις κατάλληλες συνθήκες που θα διαμορφώσει και μέσα από τις πλέον σωστές μεθόδους που θα χρησιμοποιήσει, θα προσπαθήσει να εξασφαλίσει για όλα τα παιδιά, την όσο το δυνατόν καλύτερη κατάκτηση της γλώσσας είτε πρόκειται για την προφορική, είτε για τη γραπτή της μορφή.

H συστηματική προσχολική αγωγή έχει αποδειχθεί μέσα από έρευνες, ότι βοηθάει στο να περιορισθούν οι οικογενειακές και κοινωνικές ανισότητες, όσον αφορά τη γλωσσική καλλιέργεια των παιδιών. Επίσης διευκολύνει την πορεία τους προς την ανάγνωση και τη γραφή. Το παιδί, με τη μάθηση της γλώσσας στη φάση της νηπιακής ηλικίας, έχει να επιτελέσει ένα πολύ δύσκολο έργο. Πρέπει να ακούσει τη λέξη, να τη μιλήσει, να καταλάβει το νόημά της και να τη μετατρέψει σε γλώσσα, σε επικοινωνία. Η οικογένεια πρώτα, η προσχολική εκπαίδευση στη συνέχεια, οφείλουν να βοηθήσουν το παιδί στις προσπάθειές του  για την κατάκτηση της γλώσσας.

Ο ρόλος της/του νηπιαγωγού στη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού κατά την διάρκεια της φοίτησής του στο νηπιαγωγείο είναι τεράστιος. Η/ο νηπιαγωγός είναι αυτή/ός που από την πρώτη στιγμή θα αγκαλιάσει το παιδί με αγάπη. Είναι αυτή/ός που με τη στάση και συμπεριφορά της/του θα εμπνεύσει στο παιδί τη διάθεση για μάθηση. Είναι αυτή/ός που θα το οδηγήσει μέσα από αναγνώσματα και αφηγήσεις σε άλλους κόσμους  μαγικούς. Είναι αυτή/ός που θα δώσει τα σωστά γλωσσικά πρότυπα στα  παιδιά και θα ενθαρρύνει το λόγο τους. Η/ο νηπιαγωγός γνωρίζει, ότι όσο πιο πλούσιες είναι οι ακουστικές αποταμιεύσεις ενός παιδιού, τόσο πιο πηγαίος και ποικιλόμορφος θα είναι ο δικός του λόγος. Για αυτό φροντίζει να δίνει στα παιδιά όσο το δυνατόν περισσότερα ακούσματα.

Η/ο νηπιαγωγός γνωρίζει όμως πως το παιδί της προσχολικής ηλικίας πιέζεται εκρηκτικά από ένα πλήθος συναισθημάτων και επιθυμιών που απαιτούν δίαυλο έκφρασης. Για αυτό φροντίζει με αυθόρμητες και οργανωμένες δραστηριότητες, να καλλιεργήσει στο παιδί το δημιουργικό λόγο. Είναι βέβαια γνωστό ότι το παιδί από το 5ο έτος της ηλικίας του, μπορεί να χρησιμοποιήσει το λόγο ως μέσο υπόμνησης και ως οδηγό στη συμπεριφορά του. Στην ηλικία όμως αυτή δεν μπορεί να παράγει μόνο του τις κατάλληλες λέξεις αυθόρμητα. Τις χρησιμοποιεί μόνο αν του δοθούν από κάποιον άλλο και του υποδειχθεί πώς να τις χρησιμοποιήσει. Πράγμα που γίνεται με τη βοήθεια της/του νηπιαγωγού.

Η αυθόρμητη και αυτοδύναμη χρήση της γλώσσας στην επίλυση των προβλημάτων αρχίζει στο 7ο έτος .

Η αγωγή λοιπόν τόσο στο νηπιαγωγείο, όσο και στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού σχολείου, έχοντας ως πρώτο και κύριο έργο τη γλωσσική καλλιέργεια του παιδιού, πρέπει να ανταποκριθεί στις δύο αυτές βασικές ανάγκες του:
1.    Να προσφέρει γλωσσικά ακούσματα.
2.    Να δώσει γλωσσικό υλικό και να βοηθήσει το παιδί να παράγει με δημιουργικό τρόπο λέξεις, προτάσεις, στίχους, ιστορίες.

Οι δραστηριότητες για την καλλιέργεια του προφορικού λόγου είναι εξαιρετικά  αναγκαίες και ωφέλιμες. Η/ο νηπιαγωγός γνωρίζει, όπως και η ψυχο – γλωσσολόγος L. Lantin αναφέρει,  ότι: Δεν είναι μόνο αρκετό να μιλάμε στο παιδί ή να το αφήνουμε να μιλάει. Είναι εξίσου αναγκαίο και απαραίτητο να το ενθαρρύνουμε να μιλάει.
Για το λόγο αυτό φροντίζει και οργανώνει καταστάσεις προβληματισμού που ενεργοποιούν τα διαφέροντα του παιδιού και του επιτρέπουν να εκφράζει με τον προφορικό λόγο τις σκέψεις και τα συναισθήματά του.

Στην προσχολική εκπαίδευση η ανάγνωση και η γραφή δεν διδάσκονται, ούτε αποτελούν ξεχωριστό μάθημα όπως στο Δημοτικό Σχολείο. Ο ρόλος των νηπιαγωγών δεν είναι να διδάξουν στα παιδιά την ανάγνωση και τη γραφή. Εκείνο όμως που οφείλουν να κάνουν, είναι να δημιουργήσουν στην τάξη τις απαραίτητες προϋποθέσεις που θα βοηθήσουν τα παιδιά να ανακαλύψουν μόνα τους το γραπτό λόγο, με πειραματισμούς και προσπάθειες. Οι νηπιαγωγοί μέσα από ένα πλούσιο περιβάλλον από ερεθίσματα του γραπτού λόγου, είναι εκείνοι που θα προσφέρουν στα παιδιά τις κατάλληλες ευκαιρίες για γραφή και ανάγνωση, που θα τα παροτρύνουν να γράψουν και να διαβάσουν, που θα τα υποστηρίξουν και θα τα επιβραβεύσουν στην κάθε τους προσπάθεια.
Ο ρόλος επίσης των νηπιαγωγών απαιτεί να ενημερώνουν και να καθοδηγούν τους γονείς των παιδιών, σχετικά με τις ενέργειες που αυτοί πρέπει να κάνουν στο σπίτι, ώστε να προωθούν και να διευκολύνουν την ανάδυση των δεξιοτήτων της ανάγνωσης και της γραφής. Επίσης οι νηπιαγωγοί είναι εκείνοι  που θα συνεργαστούν με τους γονείς, θα τους προσκαλέσουν στο σχολείο και θα τους εμπλέξουν στις δραστηριότητες της τάξης. Με αυτόν τον τρόπο οι γονείς θα ασκηθούν στην οργάνωση δραστηριοτήτων στο σπίτι, θα μάθουν πώς να χρησιμοποιούν τα διάφορα υλικά με κατάλληλο τρόπο και πώς να διευκολύνουν την ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής στα παιδιά τους. Με άλλες λέξεις οι νηπιαγωγοί, πρέπει να λειτουργούν ως πρότυπα προς μίμηση, παρέχοντας στα παιδιά πολλά ερεθίσματα και πολλές ευκαιρίες για έκφραση, ανταλλαγή απόψεων, σκέψεων, ιδεών. Επίσης πρέπει να δώσουν στα παιδιά πολλές ευκαιρίες να πειραματισθούν με την ανάγνωση και τη γραφή. Χρειάζεται να καθοδηγούν τα παιδιά, να υποστηρίζουν κάθε τους προσπάθεια για έκφραση, είτε πρόκειται για την προφορική είτε για τη γραπτή της μορφή, να αξιολογούν τις προσπάθειες τους και να παρεμβαίνουν, όταν αυτά δυσκολεύονται.

Συμπερασματικά θα λέγαμε πως οι νηπιαγωγοί μπορούν να επιτύχουν τους στόχους τους και να βοηθήσουν τα παιδιά να καλλιεργήσουν τον προφορικό λόγο και να γνωρίσουν το γραπτό, όταν:
•    Μέσα από συνεχείς καταστάσεις προβληματισμού ενθαρρύνουν τα παιδιά να εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.
•    Οργανώνουν κατάλληλα το χώρο της τάξης και τον εμπλουτίζουν με πλούσιο και ποικίλο υλικό, που οδηγεί τα παιδιά σε παρατήρηση και πειραματισμό.
•    Οργανώνουν το χώρο της τάξης και τον εμπλουτίζουν με έντυπο υλικό.
•    Δημιουργούν πολλές ευκαιρίες για ανάγνωση και γραφή και περιλαμβάνουν το γραπτό λόγο στις δραστηριότητες της τάξης.
•    Διαβάζουν στα παιδιά  πολλά βιβλία.
•    Ενισχύουν τη φωνολογική επίγνωση των παιδιών.
•    Αξιολογούν την πρόοδο των παιδιών.
•    Συνεργάζονται με τους γονείς.

Mε σεβασμό πάντα στην ιδιαιτερότητα του κάθε παιδιού οι δραστηριότητες που κάθε φορά θα προτείνονται  έχουν σαν κύριο στόχο:
•  Την ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας των παιδιών, σε συνδυασμό όμως με την επικοινωνιακή ικανότητα. Δηλαδή τη χρήση του λόγου, ανάλογα με την περίσταση που κάθε φορά η επικοινωνία απαιτεί. { Ποιος μιλάει, σε ποιόν απευθύνεται, που, πότε και γιατί.}
•  Την εξοικείωση των παιδιών με τις μορφές που παίρνει η γλωσσική επικοινωνία στον κοινωνικό χώρο, καθώς αυτά έρχονται σε επαφή με διάφορα λογοτεχνικά κείμενα, εφημερίδες, επιστολές, διαφημίσεις, αγγελίες και ευαισθητοποίηση αυτών, ώστε να κατανοούν τις επιλογές που έχουν κάθε φορά να κάνουν ανάλογα με την περίσταση.
•  Στο να γίνονται τα παιδιά, πομπός και δέκτης γλωσσικών μηνυμάτων, παραγωγός και αποδέκτης προφορικού και γραπτού λόγου. Και όλα αυτά, μέσα από παιχνίδια ρόλων, γλωσσικά παιχνίδια, αινίγματα, κρυπτόλεξα, σταυρόλεξα, κ.λ.π.

Τα παιδιά για να μπορέσουν να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν, πρέπει πρώτα να είναι ικανά να συλλογίζονται πάνω στη φύση και στις λειτουργίες της γλώσσας που μιλούν. Να μπορούν δηλαδή να αντιλαμβάνονται ότι ο προφορικός λόγος  αποτελείται από γλωσσικές μονάδες τις λέξεις, οι οποίες είναι αυθαίρετες ενότητες με περισσότερες από μία έννοιες, να διακρίνουν ότι αυτές οι λέξεις συγκροτούνται από συλλαβές και φωνήματα και να συνειδητοποιούν, ότι οι προτάσεις έχουν συγκεκριμένη συντακτική δομή. Στο καθημερινό πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου, καλό είναι να εμπεριέχονται δραστηριότητες γνωριμίας με τα γράμματα του Ελληνικού Αλφάβητου. Όμως και απλές δραστηριότητες γνωριμίας με τη Γραμματική, καθώς εκτιμάται ότι η έλλειψη γραμματικής παιδείας, έχει αρνητικά αποτελέσματα στη χρήση της γλώσσας.

Θα ακολουθήσουν δραστηριότητες που σχεδιάστηκαν με τέτοιο τρόπο, ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών, έτσι όπως καθημερινά προκύπτουν στο χώρο του Νηπιαγωγείου.

Βιβλιογραφία

Κουτσουβάνου, Ε. (2000). Πρώτη Ανάγνωση και Γραφή. Αθήνα: Οδυσσέας.

Τάφα, Ε. (2001). Ανάγνωση και Γραφή στην Προσχολική Εκπαίδευση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Στο KindyKids.gr θα βρείτε σχετικά:

ΠΩΣ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΚΜΑΘΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ.

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΟΥ ΒΟΗΘΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΟΥΝ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΠΟΥ ΒΟΗΘΟΥΝ ΣΤΗ ΜΑΘΗΣΗ