ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΠΟΥ ΒΟΗΘΟΥΝ ΣΤΗ ΜΑΘΗΣΗ
Τα παιδιά αλλά και οι ενήλικες χρειάζονται να βγάζουν νόημα από αυτά που διαβάζουν για τα κατανοήσουν. Χωρίς κάποια ανάλογη εμπειρία που να σημαίνει κάτι σε προσωπικό επίπεδο, το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου που διαβάζουμε θα χαθεί, θα περάσει μπροστά από τα μάτια μας χωρίς να καταλάβουμε τι λέει. Ο γραπτός λόγος μπορεί να εμπλουτίσει τις γνώσεις μας αλλά πρέπει να βασίζεται σε πράγματα που ήδη γνωρίζουμε. Η πιο συχνή αντίδραση των ενηλίκων όταν διαβάζουν ένα άρθρο που έχει πολλές τεχνικές λεπτομέρειες –γνώσεις δηλαδή που δεν γνωρίζουνε και δεν τους είναι οικείες - είναι να αφήσουν στην άκρη αυτό που διαβάζουν χωρίς καν να το τελειώσουν. Τόσο οι ενήλικες όσο και τα παιδιά τείνουν να ευχαριστιούνται περισσότερο όταν διαβάζουν για περιπέτειες που είναι παρόμοιες με τις δικές τους.
Η γραφή, επίσης, απαιτεί εμπειρίες έτσι ώστε ο συγγραφέας να έχει κάτι για το οποίο να γράψει. Ακόμη και οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας γράφουν πάνω σε θέματα που είναι γνωστά και αποδεκτά έτσι ώστε τα γραπτά τους να είναι αποδεκτά. Με τον ίδιο τρόπο και τα παιδιά δεν επιθυμούν να γράψουν ένα κείμενο ή δυσκολεύονται να γράψουν μια έκθεση αν δεν περιέχει κάτι από τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα για να το μοιραστούν.
Ακόμη περισσότερο και από τους ενήλικες, τα παιδιά χρειάζεται να «χτίσουν» τον προφορικό και γραπτό τους λόγο πάνω στις προσωπικές τους εμπειρίες. Από αυτά που ξέρουμε για το πως τα μικρά παιδιά σκέφτονται και μαθαίνουν, χάρη στο έργο του Jean Piaget , μας λέει ότι τα παιδιά είναι πολύ λιγότερο ικανά από τους ενήλικες να αντιλαμβάνονται ιδέες από απλές λέξεις. Οι μαθητές της Α Δημοτικού όπως και τα παιδιά του νηπιαγωγείου, που βρίσκονται στο προεννοιολογικό στάδιο, χρειάζονται προσωπικές εξερευνήσεις για να αναπτύξουν τη μάθηση. Όταν οι μικροί αλληλεπιδρούν με πραγματικά γεγονότα αρχίζουν να τα σκέφτονται και ενστερνίζονται καλύτερα τη γνώση.
Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι σε θέση να κάνουν τη διάκριση ανάμεσα στην εποικοδομητική μάθηση και τα γεγονότα μάθησης. Ένας ενήλικας μπορεί να πει στα παιδιά γεγονότα, που το παιδί μπορεί να απομνημονεύσει και να τα επαναλάβει, αλλά μια τέτοια απόδοση δεν προϋποθέτει απαραίτητα και ότι τα έχει καταλάβει ή ότι αυτή η διαδικασία εμπεριέχει σκέψη. Αν και τα γεγονότα μπορεί να είναι μέρος μιας πιο περίπλοκης κατανόησης της γνώσης δεν είναι απαραίτητο η διαδικασία μάθησής τους να εμπεριέχει κριτική σκέψη. Αν και τα γεγονότα μπορεί να είναι μέρος μιας πιο σύνθετης μάθησης δεν είναι το ίδιο πράγμα. Το να μαθαίνουν τα παιδιά π.χ απ’ έξω ιστορικά γεγονότα δεν σημαίνει όμως ότι τα κατανοούν. Η οικοδόμηση της γνώσης περιλαμβάνει πιο υψηλά επίπεδα σκέψης που βασίζονται στην ανάλυση της σειράς των γεγονότων ή των περιστατικών. Αυτό που ονομάζουμε δηλαδή κριτική σκέψη.
Κάποιες φορές οι ενήλικες βιάζονται να κάνουν τα παιδιά να μάθουν. Προσπαθούν να επιταχύνουν τη γνώση παραβάλοντας δευτερογενείς εμπειρίες μέσα από φωτογραφίες, ταινίες ή διαλέξεις με την ενεργητική μάθηση που οι έρευνες του Piaget απέδειξαν ότι είναι πολύ σημαντική για τα παιδιά ηλικίας κάτω των 8 ετών να απουσιάζει. Όταν λοιπόν αυτή η τακτική των ενηλίκων φαίνεται να πιάνει και τα παιδιά αποκτούν επιφανειακή γνώση κάποιοι ενήλικες πιστεύουν ότι τα παιδιά έχουν μάθει πολύ μεγάλο όγκο γνώσεων σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Όμως, όπως η λεπτή φλούδα ξύλου που μπαίνει σαν επικάλυψη πάνω από τη φορμάικα για να την καλύψει, η επιφανειακή γνώση δεν είναι η πραγματική γνώση. Αντίστοιχα το να γνωρίζουν τα παιδιά και να επαναλαμβάνουν συγκεκριμένες λέξεις και το να κατανοούν το νόημά τους δεν είναι το ίδιο πράγμα. Αρκεί να παρατηρήσουμε τα αποτελέσματα της υπερέκθεσης των μικρών παιδιών στην τηλεόραση. Κάνει τα μικρά παιδιά να είναι σε θέση να μιλήσουν για πολλά πράγματα, αλλά πολύ λίγα από αυτά για τα οποία μιλάνε γνωρίζουν πραγματικά τι είναι.
Η μάθηση μέσω εμπειρίας και παρατήρησης χρειάζεται περισσότερο χρόνο. Και είναι ανησυχητικό που όλο και περισσότεροι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι δεν έχουν τον απαιτούμενο χρόνο να ξοδέψουν σε τέτοιου είδους εμπειρίες, που είναι πραγματικά απαραίτητες για να υπάρξει ουσιαστική μάθηση. Τα παιδιά του νηπιαγωγείου χάνουν τον πολύτιμο χρόνο του παιχνιδιού τους (που είναι και η ώρα που πραγματικά οικοδομούν τη γνώση) για να αποκτήσουν τη γνώση των φωνημάτων. Η εποικοδομητικές εμπειρίες μάθησης παίρνουν χρόνο. Ένα νηπιάκι χρειάζεται να χύσει το νερό από το ένα δοχείο στο άλλο πολλές φορές, μέχρι να κατανοήσει ότι ένα κοντό και φαρδύ δοχείο χωράει την ίδια ποσότητα νερού με ένα ψηλό και λεπτό. Ακόμη και όταν το καταλάβει αυτό είναι απλά η αρχή μιας ευρύτερης σειράς σκέψεων, που θα το οδηγήσει στην εποικοδομητική μάθηση. Κάποιες φορές προσωρινά θα πιστεύει μια λανθασμένη ιδέα γιατί δεν διδάχτηκε τη συγκεκριμένη γνώση μέσα από σωστές εμπειρίες. Και είναι πολύ μεγάλος ο πειρασμός να δώσουμε στο νηπιάκι μας τη σωστή απάντηση διορθώνοντας τη λανθασμένη σκέψη του. Αλλά τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι γονείς που γνωρίζουν, αντιστέκονται στον πειρασμό να δίνουν έτοιμη τη γνώση στα παιδιά τους. Γιατί γνωρίζουν ότι αν δώσουν την απάντηση το παιδί δε θα καταλάβει ποτέ και για να κατανοήσει τη γνώση πρέπει να το ανακαλύψει μόνο του. Γιατί όσο και να λέμε εμείς στο νηπιάκι μας ότι τα δυο δοχεία παίρνουν την ίδια ποσότητα νερού αν το παιδί πιστεύει το αντίθετο θα καταλάβει μεν ότι κάνει λάθος, αλλά αν δε το αφήσουμε να πειραματιστεί δε θα καταλάβει το γιατί. Το μόνο που θα καταφέρουμε είναι να κάνουμε το παιδί να νιώσει άσχημα γιατί κάνει λάθος και να μην εμπιστεύεται πια τη δική του οπτική ή τη γνώση που προκύπτει από τη δική του σκέψη.
Όταν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς ενθαρρύνουν τα παιδιά να εξερευνήσουν και να πειραματιστούν με το περιβάλλον τους τα παιδιά θέτουν τα θεμέλια της γνώσης και της κατανόησης. Γιατί έχουν εμπειρίες πάνω στις οποίες να στηριχτούν, να συζητήσουν και να γράψουν γι’ αυτές. Με αυτό τον τρόπο εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους με λέξεις γεμάτες νόημα αφού συνδέονται με τις εμπειρίες τους.
