Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

Ένα εγχείρημα «τολμηρό» και παράδοξο θα σκεφτούν ίσως αρκετοί όταν το παραπάνω ερώτημα απευθυνθεί  όχι σε παιδαγωγούς ενός Γενικού σχολείου, αλλά σε ειδικούς παιδαγωγούς ενός Ειδικού σχολείου. «Τι έχουν να πάρουν τα παιδιά με ειδικές ανάγκες από μια επίσκεψη σε ένα μουσείο;», «Τίποτα δεν θα καταλάβουν», «Πως θα τα ελέγξουμε εντός του χώρου του μουσείου;», «Θα είναι πολύ βαρετό για τα παιδιά». Αυτές οι απαντήσεις είναι πολύ πιθανόν να δοθούν, κάποιες πιθανόν αντανακλούν τα δικά μας συναισθήματα για τον χώρο του μουσείου, έτσι όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί από τις προσωπικές μας εμπειρίες και τα βιώματα. Κάποιες πάλι ίσως από τις παραπάνω απαντήσεις αποτελούν γέννημα της άγνοιας και του φόβου μας.
Όμως ως εκπαιδευτικοί οφείλουμε να αγωνιζόμαστε για να ξεπερνάμε τα προσωπικά μας δεσμά, δεσμά φόβου, άγνοιας, προκατάληψης. Έχουμε επιλέξει να αποτελούμε κοινωνούς των μαθητών μας με τον κόσμο που τα περιβάλει, ας μην τα περιορίσουμε λοιπόν εντός των τειχών του σχολείου και της τυπικής μάθησης, ας τολμήσουμε να διαρρήξουμε τα τείχη και να σπάσουμε τα φράγματα, ας τολμήσουμε μια εναλλακτική μέρα μάθησης στο μουσείο..
Γιατί να πάμε στο μουσείο; Τι έχουν να κερδίσουν τα παιδιά μας με ειδικές ανάγκες από μια επίσκεψη στο μουσείο; Ποια είναι τα βήματα σχεδιασμού και προγραμματισμού μιας επίσκεψης σ’ένα μουσείο από ΑμεΑ; Πώς θα αντλήσει ο εκπαιδευτικός πρακτικές οδηγίες πριν από την επίσκεψη; Τι είναι τα μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα; Πώς θα ενημερωθεί ο εκπαιδευτικός για το περιεχόμενο της επίσκεψης; Πώς θα προετοιμάσει ο εκπαιδευτικός τους μαθητές του για την επίσκεψη; Τι είδους δραστηριότητες θα μπορούσαν να ακολουθήσουν έπειτα από την επίσκεψη σ’ένα μουσείο;
Στα προαναφερθέντα ερωτήματα θα επιχειρήσει να δώσει απαντήσεις το παρόν άρθρο, στόχος του οποίου είναι να απαλείψει τον φόβο μιας επικείμενης επίσκεψης σε ένα μουσείο και να παρωθήσει εκπαιδευτικούς ειδικής αγωγής να τολμήσουν να σκεφτούν διαφορετικά και να επιλέξουν να βιώσουν μια μουσειακή εμπειρία με τους μαθητές τους.

«Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να συμμετέχει ελεύθερα και να απολαμβάνει την καλλιτεχνική και πολιτιστική ζωή της κοινότητας» (United Nations,2007:10)

Γιατί να πάμε στο μουσείο; Τι έχουν να κερδίσουν τα παιδιά μας με ειδικές ανάγκες από μια επίσκεψη;
Το σύγχρονο μουσείο αποτελεί έναν χώρο με έντονο κοινωνικό, εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα που προωθεί και διευκολύνει την σύναψη σχέσεων μεταξύ διαφορετικών ομάδων και ατόμων, προσφέροντας έναν χώρο χαλάρωσης, ψυχαγωγίας, μάθησης και αποδοχής του διαφορετικού (Ρούπα,2014,σελ.25). Τα οφέλη όσο αφορά τα ΑμεΑ μέσα από την σχέση τους με το μουσείο και την συμμετοχή τους στα προγράμματα που υλοποιεί το μουσείο ποικίλουν. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τα εξής παρακάτω (Πικοπούλου –Τσολάκη, Γλύτση, 2002, σελ.241):
•    Τα παιδιά μαθαίνουν να συνεργάζονται, αφού κατά κανόνα λειτουργούν σε ομάδες
•    Υποχωρεί το αίσθημα της κοινωνικής απομόνωσης που μπορεί να νιώθουν, το μουσείο λειτουργεί ως ένα μέσο κοινωνικοποίησης των ΑμεΑ
•    Δημιουργείται στα παιδιά ένα αίσθημα ψυχικής πληρότητας και ικανοποίησης
•    Ενισχύεται το αίσθημα της συλλογικότητας που ως μέλη/πολίτες ενός συνόλου χρειάζεται να διαθέτουν
•    Βελτιώνεται η αυτοπεποίθησή τους καθώς τους δίνεται η δυνατότητα να κάνουν τις δικές τους επιλογές
•    Αναπτύσσουν δυνατότητες που έως πρότινος πιθανόν να αγνοούσαν

                   

 Πώς θα αντλήσει ο εκπαιδευτικός πρακτικές οδηγίες πριν από την επίσκεψη;
Καλό είναι ο εκπαιδευτικός να ενημερωθεί περισσότερο σχετικά με το μουσείο που θα πραγματοποιηθεί η επίσκεψη, τα περισσότερα μουσεία έχουν ιστοσελίδες που δίνουν σχετικές πληροφορίες. Μην διστάσετε να επικοινωνήσετε τηλεφωνικώς, ώστε να αντλήσετε χρήσιμες πληροφορίες για την επίσκεψή σας και πιθανόν για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που σας ενδιαφέρει και τον τρόπο διεξαγωγής του, ώστε να μπορέσετε να συνεισφέρετε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο κατά την υλοποίησή του. Θα είναι καλό, επίσης ο εκπαιδευτικός να παρακολουθήσει κάποιο ειδικό επιμορφωτικό σεμινάριο που προσφέρεται από ορισμένα μουσεία λίγες ημέρες πριν από τη σχολική επίσκεψη ή στην αρχή και στη μέση του σχολικού έτους.
Απαιτείται λοιπόν να υπάρχει άμεση και έγκαιρη συνεννόηση με τον τμήμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων του μουσείου. Καλό θα ήταν οι συνοδοί-εκπαιδευτικοί πριν την επίσκεψη με τα παιδιά να επισκεφτούν μόνοι τους τον χώρο του μουσείου, προκειμένου να τον γνωρίσουν, ώστε να διαπιστώσουν αν όντως είναι προσβάσιμος και κατάλληλος για τα παιδιά. (Πλατη,2004:65-69)
Η επίσκεψη που θα προηγηθεί στο μουσείο θα δώσει την δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να συνομιλήσουν με τους μουσειοπαιδαγωγούς, να τους παρέχουν σημαντικά στοιχεία σχετικά με τους μαθητές τους, ώστε να σχεδιαστούν οι καταλληλότερες δραστηριότητες για τα παιδιά. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί θα παραλάβουν  οποιοδήποτε έντυπο υλικό, ώστε να το χρησιμοποιήσουν δημιουργικά και να προετοιμάσουν τους μαθητές τους.

Πρόγραμμα για άτομα με Νοητική υστέρηση

στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

 

Ποια είναι τα βήματα σχεδιασμού και προγραμματισμού μιας επίσκεψης σ’ένα μουσείο από ΑμεΑ;

Τα στάδια προγραμματισμού μιας επίσκεψης σε ένα μουσείο από ΑμεΑ είναι τα εξής (Χαλκιά, 2002)

• Ορισμός θέματος (επιλέγουμε το μουσείο που θέλουμε να επισκεφτούμε, καθορίζουμε τον χρόνο της επίσκεψης κ.λπ)
• Ορίζουμε το στόχο(γνωστικό, συναισθηματικός, κοινωνικός, ανάπτυξη δεξιοτήτων)
• Επιλέγουμε μέθοδο(παρατήρηση, συμμετοχή σε μουσειοπαιδαγωγικό πρόγραμμα, εικαστικά εργαστήρια κ.λπ)
• Μεριμνούμε για πρακτικά ζητήματα όπως είναι η τιμή του εισιτηρίου (τα μουσεία έχουν δωρεάν είσοδο για ΑμεΑ, ωστόσο πιθανόν να υπάρχει κάποιο μειωμένο εισιτήριο για συμμετοχή σε μουσειοπαιδαγωγικό πρόγραμμα ή εργαστήρια), ο χώρος στάθμευσης του λεωφορείου, η διαδρομή, η διάρκεια της επίσκεψης, η πρόσβαση των ΑμεΑ με κινητικά προβλήματα στο μουσείο, για το αν υπάρχει αναψυκτήριο ή κάποιος χώρος εντός του μουσείου όπου τα παιδιά μπορούν να πάρουν το καλατσιό τους-μην ξεχνάμε πως πολλά ειδικά σχολεία βρίσκονται εκτός μεγαλουπόλεων και στην περίπτωση που θελήσουν για παράδειγμα να επισκεφτούν το αρχαιολογικό μουσείο της Θεσσαλονίκης από την Χαλκιδική φυσικό είναι πως μεσολαβεί ο χρόνος της διαδρομής και τα παιδιά θα πρέπει να ξεκουραστούν και να γευματίσουν.

Τι είναι τα μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα;
Το μουσείο υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα, τα λεγόμενα μουσειακά εκπαιδευτικά προγράμματα μέσα από τα οποία καλεί τον εκάστοτε επισκέπτη να  συνδιαλέγει με τα εκθέματα, μετατρέποντας την απλή ξενάγηση σε βιωματική δράση. Τα σύγχρονα μουσειπαιδαγωγικά προγράμματα στηρίζονται πάνω στην ενεργητική μάθηση βάσει των δυνατοτήτων και αναγκών των επισκεπτών, στοχεύοντας(Τζαναβάρα,2014, σελ. 33-34):

• Στην βιωματική εμπειρία
• Στην καλλιέργεια της φαντασίας
• Στην δημιουργική διάθεση
• Στην ικανότητα ενεργητικής συμμετοχικότητας
• Στην επικοινωνιακή δεξιότητα
• Στην κοινωνικοποίηση

Τα μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα διεξάγονται από τους μουσειοπαιδαγωγούς, σε αντίθεση με τον εκπαιδευτικό, διαθέτουν περιορισμένο χρόνο για να προλάβουν να συνδεθούν με τους μαθητές, ωστόσο τα δυνατά σημεία του μουσειοπαιδαγωγού αποτελούν: η καλή του επιστημονική γνώση ,η διάθεση του για παιχνίδι, η ικανότητά του να δημιουργεί συναισθήματα, η θέληση του να καθοδηγήσει τους μαθητές να ανακαλύψουν .Έπειτα από συνεννόηση με τους μουσειοπαιδαγωγούς των μουσείων, τα προγράμματα δύναται να προσαρμοστούν στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ΑμεΑ.
Η τροποποίηση και διαμόρφωση των μουσειοπαιδαγωγικών προγραμμάτων γίνεται με στόχο τα παιδιά με αναπηρίες να συμμετάσχουν ώστε να αποκομίζουν όσες το δυνατόν περισσότερες γνώσεις καθώς και ευχαρίστηση (Χρυσουλάκη, 2004, σελ.53-55)

        

                                                                                                                       

Πώς θα προετοιμάσει ο εκπαιδευτικός τους μαθητές του για την επίσκεψη; Τι είδους δραστηριότητες θα μπορούσαν να ακολουθήσουν έπειτα από την επίσκεψη σ’ένα μουσείο;
Βασικός γνώμονας για τον σχεδιασμό οποιονδήποτε δραστηριοτήτων που αφορούν είτε την προετοιμασία των μαθητών μας για την επίσκεψη τους στο χώρου του μουσείου, είτε φορούν την διεξαγωγή δραστηριοτήτων μετά την επίσκεψη μας στο μουσείο, αποτελεί το ίδιο το μουσείο, οι δυνατότητες που μας δίνουν οι συλλογές του, καθώς και οι ανάγκες και δυνατότητες των ίδιων των μαθητών μας.  
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να αναφέρω κάποια παραδείγματα δραστηριοτήτων που ήδη έχουν λάβει χώρα από εκπαιδευτικούς ειδικής αγωγής και σας προτρέπω για περισσότερες πληροφορίες να μεταβείτε στο άρθρο της Χαράς Κανάρη, «Η Εκπαιδευτική αξιοποίηση του μουσείου με μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» . Ακολουθούν κάποιες ενδεικτικές δραστηριότητες (Κανάρη,2014,σελ.66-67):

Δραστηριότητες προετοιμασίας-πριν την επίσκεψη

• Χρήση έντυπου υλικού (κάρτες, αφίσες, παιχνίδια μνήμης), το οποίο μπορεί να λειτουργήσει ποικιλοτρόπως και να βοηθήσει στην ανάπτυξη και καλλιέργεια ποικιλίας δεξιοτήτων(επικοινωνιακών, λόγου, μνήμης, παρατηρητικότητας)
• Χρήση αντικειμένων (π.χ αντίγραφο προτομής αγάλματος), που επίσης μας προσφέρει άπειρες δυνατότητες επεξεργασίας και στοχοθεσίας
• Χρήση εκπαιδευτικής μουσειοσκευής (μια «βαλίτσα» που περιέχει ένα σύνολο από ποικίλα υλικά γύρω από ένα θέμα και μπορούμε να την δανειστούμε έπειτα από επικοινωνία με το μουσείο)
• Χρήση θεατρικού παιχνιδιού και δραματοποίηση με έναυσμα το βιβλίο του Ευγένιου Τριβιζά «Ο μικρός Ερμής», μια ενδεικτική δραστηριότητα που θα μπορεί να λάβει δράση πριν την επίσκεψη σε ένα αρχαιολογικό μουσείο, με στόχο την εξοικείωση των παιδιών με τα αγάλματα μέσα από έναν άκρως ευχάριστο τρόπο, που συνδυάζει κίνηση και έκφραση.

Δραστηριότητες έπειτα από την επίσκεψη μας στο μουσείο

• Εκτύπωση φωτογραφιών από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που τα παιδιά έλαβαν μέρος, θα δώσει την δυνατότητα στα παιδιά να αναμοχλεύσουν από την μνήμη τους όσα βίωσαν (δυνατότητα καλλιέργειας επικοινωνιακών δεξιοτήτων)
• Σχεδιασμός φύλλων εργασίας (προσαρμοσμένος στις δυνατότητες των μαθητών μας, μας δίνεται η δυνατότητα για ποικιλία δραστηριοτήτων ανάλογα με την στοχοθεσία μας)
• Ποικίλες δημιουργικές δραστηριότητες με διάφορα υλικά που πιθανόν τα παιδιά να έχουν δει και στο μουσείο π.χ άχυρο, πηλό

Τώρα τι λέτε; Είστε έτοιμοι να Πάμε βόλτα στο Μουσείο;

Βιβλιογραφία
Κανάρη Χαρά.(2014).«Η εκπαιδευτική αξιοποίηση του μουσείου με μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες», Τα Εκπαιδευτικά, Τεύχος 109-110 (Ιανουάριος-Ιούνιος 2014), σελ.66-67. Ανακτήθηκε από:

http://www.taekpaideutika.gr/ekp_109-110/04.pdf, (τελευταία επίσκεψη:1/2/2015)

Κορνηλία Χατζηασλάνη.(2002).Εκπαιδευτικές Μουσειοσκευές, στο Μουσείο-Σχολείο, 6ο Περιφερειακό Σεμινάριο, σελ.48, Καβάλα 20-22 Σεπτεμβρίου 2002,ΥΠ.Ε Π.Θ -ΥΠ.ΠΟ.- ICOM, Ανακτήθηκε από:

http://repository.acropolis-education.gr/acr_edu/bitstream/11174/146/1/d15.pdf (τελευταία επίσκεψη 1/2/2015)

Πικοπούλου –Τσολάκη,Δ., Γλύτση, Ε. (2002). «Τέχνη και Άτομα με Ειδικές Ανάγκες», στο Οι διαστάσεις των πολιτιστικών φαινομένων, τόμος Γ, Πολιτισμός και Εκπαίδευση(σελ.215-250 Πάτρα: ΕΑΠ
Πλατή, Μ. (2004). Επισκέψεις ατόμων με ειδικές ανάγκες στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Ίδρυμα Ν. Π. Γουλανδρή. Στο: Βελιώτη-Γεωργοπούλου, Μ., Τουντασάκη, Ε. (επιμέλεια), Μουσεία και

Άτομα με Ειδικές Ανάγκες. Εμπειρίες και Προοπτικές (σελ. 65-69). Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών: Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής.

Υπουργείο Πολιτισμού: Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού. Αθήνα:Gutenberg.

Ρούπα Μαγδαληνή.(2014). «Το Μουσείο ως μέσο κοινωνικής και πολιτισμικής ένταξης ατόμων και ομάδων. Τα Μουσεία της Θεσσαλονίκης και τα Άτομα με Ειδικές ανάγκες», διπλωματική εργασία,

Πρόγραμμα Σπουδών Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων, ΕΑΠ, Θεσσαλονίκη

http://www.pli.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=81&Itemid=90

http://www.museoscienza.org/smec/manual/02_general%20chapters_all%20languages/03.3_practical%20aspects%20of%20museum%20visit_en.pdf

Τζαναβάρα, Αντωνία. (2013). «Μουσείο και άτομα με αναπηρίες: προσβασιμότητα – εκπαίδευση – κοινωνική ενσωμάτωση, Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας - Πανεπιστημίου Αιγαίου, Κόρινθος

Χαλκιά, Ά. (2002).Ένα βήμα πιο κοντά στο μουσείο – Σχεδιάζουμε ένα φύλλο εργασίας και οργανώνουμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα σε μουσείο. Στο: Κόκκινος, Γ., Αλεξάκη, Ε.(επιμέλεια), Διεπιστημονικές προσεγγίσεις στη μουσειακή αγωγή (σελ. 297-307). Αθήνα: εκδ.Μεταίχμιο.

Χρυσουλάκη, Σ. (2004). Η προσαρμογή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του ΚΕΠ του ΥΠΠΟ για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Στο: Βελιώτη-Γεωργοπούλου, Μ., Τουντασάκη, Ε.(επιμέλεια), Μουσεία και Άτομα με Ειδικές Ανάγκες. Εμπειρίες και Προοπτικές (σελ. 51-58). Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών: Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής. Υπουργείο Πολιτισμού: Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού. Αθήνα: Gutenberg.

United Nations.(2007). Dignity and Justice for all of us, 60th Anniversary Special Edition 1948-2008, the United Nations Department of Public Information New York,p.10

Sara Calcagnini and Marco Testa, Practical aspects of a museum visit, ανακτήθηκε από: http://www.museoscienza.org/smec/manual/02_general%20chapters_all%20languages/03.3_practical%20aspects%20of%20museum%20visit_en.pdf (τελευταία επίσκεψη:1/2/2015)

Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, ανακτήθηκε από: http://www.pli.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=81&Itemid=90 (τελευταία επίσκεψη:1/2/2014)

Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού:
http://mbp.gr/edu/ekpaideytika-programmata/1.2/amea, (τελευταία επίσκεψη 1/2/2015)

Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης ://www.childrensartmuseum.gr/view_subpage/27/erga-apo-amea

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: http://www.namuseum.gr/wellcome-gr.html (τελευταία επίσκεψη 1/2/2015)

The Μetropolitan Museum of  Art, http://www.metmuseum.org/visit