"ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΕΙΜΑΙ ΦΙΛΟΣ" - ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ

«Δεν ζητώ για το παιδί μου να είναι η «ζωή» του πάρτυ, ή μια κοινωνική πεταλούδα. Θέλω απλώς να είναι ευτυχισμένο και να έχει κάποιους φίλους δικούς του. Είναι ένα υπέροχο παιδί, και ελπίζω ότι κάποια μέρα και οι άλλοι να μπορούν να το δουν αυτό» (ScottBellini,2014)

Σε κάθε ηλικία, η φιλία αποτελεί ένα μοναδικό στήριγμα που μας προάγει ψυχικά. Οι παιδικές φιλίες μας, μας μαθαίνουν πώς να αλληλεπιδρούν με τους άλλους, αναπτύσσοντας κοινωνικές δεξιότητες που θα μας είναι απολύτως απαραίτητες στην μελλοντική μας ζωή ως ενήλικες.  Η πλειοψηφία των παιδιών θέλει να έχει φίλους και όταν τα παιδιά δυσκολεύονται να δημιουργήσουν φίλους, τότε οδηγούνται στην κοινωνική απομόνωση και συνήθως αισθάνονται δυσαρέσκεια για τον ίδιο τους  τον εαυτό .
Περίπου στο ηλικιακό στάδιο των 3-6 χρονών, τα παιδιά έχουν μια εγωκεντρική ή απλουστευμένη αντίληψη της φιλίας, όσον αφορά τον καθορισμό ενός φίλου σαν κάποιον, που τους δίνει πράγματα ή κάποιον που παίζουν μαζί (Tony attwood,2014).

Ανάμεσα στις πολλές ικανότητες που η φιλία διδάσκει στα παιδιά συγκαταλέγονται: η εκμάθηση επίλυσης συγκρούσεων, η εκμάθηση τήρησης κανόνων, η απόκτηση εμπάθειας κ.λπ  Όλες αυτές οι δεξιότητες που μας προσφέρουν οι παιδικές μας φιλίες μας οδηγούν σε μια πιο πετυχημένη ενήλικη ζωή (Mary Benton, 2012)

Τι γίνεται όμως όσο αφορά τις φιλίες των παιδιών με ειδικές ανάγκες;

Η δημιουργία φιλιών για ορισμένα παιδιά με ειδικές ανάγκες μπορεί να είναι μια πρόκληση, καθώς μπορεί να έχουν έλλειψη εμπιστοσύνης ή να έχουν δυσκολία στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, ωστόσο η σύναψη φιλιών αποτελεί εξαιρετικά σημαντική για την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης τους (Emma Sterland,2014 ).
Στην περίπτωση των παιδιών με αυτισμό το  κοινωνικό τους παιχνίδι είναι συχνά πιο ανώριμο από των συνομηλίκων τους, έχουν λιγότερα κίνητρα για να αναζητήσουν φίλους και δεν είναι σε θέση να παράγουν το φάσμα των συμπεριφορών εκείνων που χρησιμοποιούμε για την απόκτηση φιλικών σχέσεων (Tony attwood,2014)

Ποιες είναι οι δυσκολίες που εμποδίζουν τα παιδιά με αυτισμό να συνάψουν φιλίες;
Οι Δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με αυτισμό λόγω της έλλειψης δεξιοτήτων  φιλίας, είναι οι εξής(Mary Benton , 2012):

• Δυσκολία αλληλεπίδρασης με συμμαθητές
• Αδυναμία ευελιξίας σε ρουτίνες και προσωπικούς κανόνες(π.χ πάντα θα θέλει συγκεκριμένο πιόνι όταν παίζει μονόπολη)Παρεξηγούν κυριολεκτικά ή σιωπηρά μηνύματα
• Δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να χρησιμοποιήσουν εκφράσεις του προσώπου και την γλώσσα του σώματος.
• Δυσκολεύονται να χρησιμοποιήσουν κοινωνικά και συναισθηματικά κατάλληλες συμπεριφορές
• Αισθάνονται άγχος για το άγνωστο (μπορεί να σηκωθεί και να φύγει καθώς παίζει ένα παιχνίδι)

Τα παιδιά με αυτισμό ίσως ποτέ να μην προσκληθούν σε ένα πάρτυ ή για να πάνε να κοιμηθούν ή να παίξουν στο σπίτι ενός άλλου παιδιού. Είναι αλήθεια πως μερικά παιδιά με αυτισμό μπορεί να μην ενδιαφέρονται για φιλίες και ίσως το βρίσκουν πολύ κουραστικό και καταλήγουν να περιπλανιόνται μόνα τους απορροφημένα στο δικό τους εσωτερικό κόσμο. Ωστόσο, υπάρχουν και εκείνα τα παιδιά που αισθάνονται αποξενωμένα και θέλουν να ανήκουν κάπου, αυτά μπορούμε να τα βοηθήσουμε και πιθανόν το πιο βοηθητικό που μπορούμε να κάνουμε είναι να εξηγήσουμε στα υπόλοιπα παιδιά-συμμαθητές, το παιδί με αυτισμό. Τα παιδιά στην πρώιμη παιδική ηλικία μπορεί να είναι πολύ ανεκτικά και να καταλάβουν τι συμβαίνει (Ann Cartwright, Jill Morgan, 2008)

Πως μπορούμε λοιπόν να καθοδηγήσουμε τους συμμαθητές καθώς και παιδιά του ευρύτερου περιβάλλοντος του παιδιού με αυτισμό, ώστε να επιτύχουμε την σύναψη φιλιών;

1ο Βήμα
Μιλήστε στα παιδιά-συμμαθητές  για τις αισθήσεις των αυτιστικών παιδιών. Σύμφωνα με την Ellen Notbohm, συγγραφέας του βιβλίου, "Δέκα πράγματα που κάθε παιδί με αυτισμό επιθυμεί να ξέρατε, «τα παιδιά με αυτισμό μπορεί να είναι δύσκολο να είναι γύρω από ορισμένα ερεθίσματα. Για παράδειγμα, ορισμένα αυτιστικά παιδιά δυσκολεύονται όταν έρχονται αντιμέτωπα με δυνατούς θορύβους, ορισμένες μυρωδιές ή ακόμα και το φως. Γνωρίζοντας αυτό μπορεί να βοηθήσετε  τα υπόλοιπα παιδιά  να καταλάβουν  γιατί ένα αυτιστικό παιδί φαίνεται ορισμένες φορές τόσο νευρικό ή αναστατωμένο. Ενθαρρύνετε τους συμμαθητές να σας ρωτήσουν απορίες τους σχετικά με το παιδί με αυτισμό. Η κατανόηση είναι το κλειδί που θα οδηγήσει στην δόμηση μιας γερής φιλίας.
2ο Βήμα
Δημιουργήστε κατάλληλες συνθήκες στο περιβάλλον της τάξης ώστε οι συμμαθητές να καλέσουν τα αυτιστικά παιδιά να παίξουν σε ομάδες ή στην παιδική χαρά.  Ορισμένα αυτιστικά παιδιά μπορεί ίσως να φαίνονται αδιάφορα για το παιχνίδι με τα άλλα παιδιά,  στην πραγματικότητα δεν είναι, απλώς δεν γνωρίζουν πώς να ενταχθούν .
3ο Βήμα
Συμβουλέψτε τα παιδιά του τμήματος σας σχετικά με το πως να αλληλεπιδρούν με ένα αυτιστικό φίλο-συμμαθητή δίνοντας απλές οδηγίες, περιμένοντας μέχρι να έχουν την προσοχή του συμμαθητή- φίλου με αυτισμό (Tiffany Raiford,2014)

Πως μπορούμε ως εκπαιδευτές και γονείς να ενθαρρύνουμε την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων σε παιδιά με αυτισμό;

Ο στόχος της ανάπτυξης ειδικών κοινωνικών δεξιοτήτων στα παιδιά με αυτισμό είναι να καταφέρουν να αλληλεπιδρούν με τους άλλους μέσα από μια σειρά ρυθμίσεων, ώστε να διευκολυνθεί η ανάπτυξη των κοινωνικών ευκαιριών και των σχέσεων με τα άλλα παιδιά. Οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς μπορούν να ενθαρρύνουν την κοινωνική αλληλεπίδραση με τους ακόλουθους τρόπους(Roger Pierangelo, George Giuliani, 2012)

• Ενθαρρύνοντας ένα φιλικό παιχνίδι στο σπίτι
• Εκπαιδεύοντας το παιδί να παρατηρεί και να μιμείται άλλα παιδιά
• Ενθαρρύνοντας τα συνεργατικά παιχνίδια
• Μέσα από την μοντελοποίηση(οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί αποτελούν το πρότυπο-μοντέλο, μαθαίνουν στους συμμαθητές του παιδιού με αυτισμό πώς να σχετίζονται με το παιδί που έχει αυτισμό
• Ενθαρρύνοντας υποψήφιες φιλίες
• Παρέχοντας απασχόληση στα διαλείμματα
• Υλοποιώντας πρότζεκτ και δραστηριότητες που απεικονίζουν τον καλό φίλο
• Βοηθώντας τον μαθητή με αυτισμό να κατανοήσει τα συναισθήματα 

Πιο αναλυτικά η ενθάρρυνση της φιλίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας  με αυτισμό μπορεί να διευκολυνθεί με τους παρακάτω τρόπους (Bardige, 2008)

Παιχνίδια ρόλων- δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί για να διδάξουν δεξιότητες που θα διευκολύνουν αλληλεπιδράσεις
Διδακτικά Σενάρια Παιχνιδιού: στα παιδιά συχνά αρέσει να παίζουν γνωστά παιχνίδια κατ’επανάληψη ή τροποποιώντας τα.  Βοηθήστε τα παιδιά με αυτισμό να μάθουν μερικά από αυτά τα σενάρια μέσα από το παιχνίδι ρόλων ή την ανάγνωση κοινωνικών ιστοριών(τις έχουμε αναφέρει σε προηγούμενο άρθρο). Μπορεί να είναι πολύ χρήσιμο ώστε  το παιδί να εισέλθει ή να αρχίσει το παιχνίδι.
Προτάσεις για παιχνίδι ρόλων: η φροντίδα ενός μωρού / οικογενειακοί ρόλοι,  ρουτίνες από τις εμπειρίες του παιδιού, όπως η μετάβαση σε ένα εστιατόριο, ή οποιοδήποτε άλλο σενάριο κ.λπ
Προτεινόμενα υλικά:  κουτιά από τρόφιμα που τρώνε τα παιδιά, αναμνηστικά από τα ταξίδια ή δραστηριότητες κ.λπ

Δραστηριότητες στην παιδική χαρά σχεδιασμένες για να διδάξουν δεξιότητες και να διευκολύνουν αλληλεπιδράσεις
Η παιδική χαρά είναι το ιδανικό μέρος για να διευκολυνθούν οι φιλίες, επειδή η πλειοψηφία των παιχνιδιών εκεί είναι ενεργά, έχουν απλούς κανόνες και απαιτεί ελάχιστο λόγο.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού: Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην παιδική χαρά με το να συμμετέχουν σε παιχνίδια των παιδιών και στην έναρξη νέων παιχνιδιών. Όταν οι  εκπαιδευτικοί αναλαμβάνουν ρόλο, είναι πιο εύκολο για αυτούς να προσελκύσουν άλλα παιδιά στα παιχνίδια .
Πιθανές προκλήσεις και λύσεις: Κάποια παιδιά με αυτισμό βιώνουν αισθητικές προκλήσεις που καθιστούν δύσκολο για αυτά να αισθάνονται άνετα στην παιδική χαρά. Τα παιδιά μπορεί να έχουν πρόβλημα φορώντας ορισμένα ρούχα όπως σακάκια, ή μπορεί να αντιπαθούν ορισμένες υφές όπως άμμο. Μερικά παιδιά μπορεί να χρησιμοποιήσουν το χρόνο στη παιδική χαρά ως μια ευκαιρία για την αυτο-διέγερση και να θέλουν μόνο να είναι στην κούνια. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, φέρνοντας γνωστά υλικά στην τάξη σε εξωτερικούς χώρους(καβαλέτα για  ζωγραφική, οχήματα που μπορούν να προστεθούν σε ένα κάστρο στην άμμο κ.λπ) Οι εικόνες που θα έχει προετοιμάσει ο εκπαιδευτικός μπορεί να αποτελέσουν  επίσης ένα βοήθημα ώστε τα παιδιά να ξέρουν τι αναμένεται να κάνουν  π.χ., πρώτα να οικοδομήσουμε ένα κάστρο άμμο, έπειτα  πάμε στην κούνια (Καλό θα ήταν πάντα να ολοκληρώνουμε με μια προτιμώμενη δραστηριότητα, έτσι το παιδί θα θέλει να επαναλάβει το παιχνίδι)
Προτεινόμενες δραστηριότητες: δημιουργούμε  μια πορεία από εμπόδια για τα παιδιά (τα παιδιά μπορούν να εργαστούν με τους φίλους), τα παιδιά προσποιούνται  πως μαγειρεύουν ή πως είναι σε κάποιο κατάστημα, δώστε στα παιδιά κουβάδες με νερό και πινέλα και αφήστε τα παιδιά να «ζωγραφίσουν» ένα κτίριο.

Δραστηριότητες  μικρών ομάδων που έχουν σχεδιαστεί για να διδάξουν δεξιότητες και να διευκολύνουν την αλληλεπίδραση
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού : δραστηριότητες  σε μια μικρή ομάδα είναι ένας τρόπος για να παρατηρήσετε  τα παιδιά τα οποία δουλεύουν καλά μαζί. Τα παιδιά με αυτισμό είναι συχνά πολύ καλά στην εκμάθηση δεξιοτήτων (χρώματα, σχήματα, γράμματα, αριθμούς, παζλ κ.λπ). Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να επιλέξουν δραστηριότητες που θα αξιοποιούν τις δυνατότητες των παιδιών με αυτισμό, ώστε να βοηθήσουν τους συμμαθητές τους να τις μάθουν. Αυτό είναι σημαντικό, έτσι ώστε οι συμμαθητές να βλέπουν το παιδί με αυτισμό ως κατάλληλο παρτενέρ στο παιχνίδι και όχι μόνο ως κάποιον που χρειάζεται βοήθεια.
Προτεινόμενες δραστηριότητες: επιτραπέζια, παζλ, δομικό υλικό, όπου τα παιδιά εργάζονται μαζί για να δημιουργήσουν μια δομή, διπλό καβαλέτο ζωγραφικήε, όπου τα παιδιά μπορούν να δημιουργήσουν μια εικόνα μαζί,  πλαστελίνη Play-Doh  όπου τα παιδιά μπορούν να ανταλλάξουν κόπτες μπισκότων ή να εργαστούν μαζί για να κάνουν μια τεράστια πίτσα.

 Βιβλιογραφία
Roger Pierangelo, George Giuliani.(2012).Teaching Students with Autism Spectrum Disorders: A Step-by-Step Guide for Educators, Skyhorse Publishing; 1 edition, USA)
Mary Benton . (2012).Destination Friendship:Developing Social Skills for Individuals With Autism Spectrum Disorders or Other Social Challenges, AAPC Publishing,USA
Bardige,M. Kori. (2008).Facilitating Friendships with Children on the Autism Spectrum in Inclusive Preschool Classrooms. Abilities Network. USA
Tony attwood.(2014).Understanding and Teaching Friendship skills, αναρτήθηκε στο http://www.tonyattwood.com.au/index.php?option=com_content&view=article&id=75
Emma Sterland.(2014). 13 Ways To Enhance Your Child’s Social Skills And Make Friends. Αναρτήθηκε στο http://www.friendshipcircle.org/blog/2012/11/27/13-ways-to-enhance-your-childs-social-skills-and-make-friends/
Tiffany Raiford. (2014).How to Teach Your Child to Play With Autistic Children, http://everydaylife.globalpost.com/teach-child-play-autistic-children-10014.html
 Scott Bellini.(2014). Making (and Keeping) Friends: A Model for Social Skills Instruction  http://www.iidc.indiana.edu/?pageId=488